Żołądek – budowa, funkcje i najczęstsze choroby

Żołądek to worek mięśniowy, który zmienia swoje położenie w zależności od stopnia wypełnienia pokarmem. Zaburzenia jego pracy mogą być odczuwane m.in. jako piekący ból w nadbrzuszu oraz poposiłkowe uczucie pełności. Jak zbudowany jest żołądek i jakie schorzenia rozwijają się w jego obrębie?

Gdzie leży żołądek?

Żołądek to narząd, który znajduje się w nadbrzuszu. Leży poniżej przepony, na prawo od śledziony, częściowo pod wątrobą. Posiada zdolność do rozszerzania się i kurczenia, a jego rozmiar i kształt zależą od pozycji ciała oraz wypełnienia narządu. Prawidłowy żołądek przypomina wydłużony worek w kształcie litery J.

Kiedy żołądek staje się aktywny, jego mięśniówka napina się, a położenie zmienia na bardziej poziome. Po obfitym posiłku struktura ta rozciąga się i znacznie obniża, czasem nawet poniżej pępka. Z kolei w zaawansowanej ciąży macica powoduje przesunięcie żołądka ku górze oraz upośledza jego zdolność do napełniania.

Budowa żołądka

W podziale anatomicznym żołądka wyróżnia się:

• wpust żołądka – należy do górnej części żołądka, leży w pobliżu serca oraz otacza ujście przełyku,
• dno żołądka – najwyżej położona część żołądka, znajduje się powyżej połączenia z przełykiem,
• trzon żołądka – środkowa część żołądka, od góry graniczy ze wpustem i dnem żołądka, od dołu z częścią odźwiernikową,
• odźwiernik żołądka – końcowy odcinek żołądka, znajduje się w nim zastawka mięśniowa.

Dla żołądka charakterystyczne są dwie krzywizny: krzywizna mniejsza, która jest wklęsłym, bocznym brzegiem żołądka skierowanym w prawo, oraz krzywizna większa – boczny brzeg żołądka wygięty w lewo, czterokrotnie dłuższy niż krzywizna mniejsza.

Ściana żołądka składa się od wewnątrz kolejno z: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Pofałdowana błona śluzowa rozciąga się od wpustu do odźwiernika żołądka. Obecne w niej komórki wytwarzają enzymy i kwas solny, a gruczoły wewnątrzwydzielnicze śluz. W warstwie mięśniowej znajdują się miocyty biegnące skośnie, podłużnie i okrężnie. Takie ułożenie mięśni umożliwia dokładne mieszanie pokarmu.

Krew dopływa do żołądka tętnicą żołądkową lewą i prawą, tętnicą żołądkowo-sieciową lewą i prawą oraz tętnicami żołądkowymi krótkimi. Odprowadzana jest żyłami żołądkowymi do układu żyły wrotnej. Chłonka płynie z żołądka przez układ naczyń chłonnych do węzłów chłonnych umiejscowionych w krzywiznach żołądka, a następnie dociera do węzłów chłonnych trzewnych.

Funkcje żołądka

Zadaniem żołądka jest gromadzenie oraz czasowe przechowywanie spożytego jedzenia (w żołądku może pomieścić się do 3 litrów pokarmu), a następnie jego trawienie. Połknięty pokarm trafia do żołądka za pośrednictwem przełyku, potem przesuwany jest do dwunastnicy. Za regulację przemieszczania się treści żołądkowej do jelita cienkiego odpowiada mięsień zwieracz odźwiernika.

Proces trawienia przebiega pod wpływem kurczenia się i rozkurczania żołądka. Komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka wytwarzają kwas solny, który zapobiega rozwojowi bakterii oraz tworzy kwaśne środowisko niezbędne do prawidłowego działania enzymów. Amylaza ślinowa odpowiada za trawienie białek i cukrów, z kolei lipaza żołądkowa bierze udział w trawieniu tłuszczów.

Choroby żołądka

Choroba wrzodowa żołądka

Choroba wrzodowa żołądka w większości przypadków powstaje w wyniku przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, spowodowanego infekcją bakterią Helicobacter Pylorii. Ryzyko zachorowania wzrasta u osób spożywających alkohol, palących papierosy, narażonych na stres i leczonych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Duże znaczenie odgrywają też czynniki genetyczne.

Schorzenie często przebiega bezobjawowo. Niektórzy chorzy odczuwają palący ból w nadbrzuszu o zmiennym nasileniu, zazwyczaj do kilku godzin po zjedzonym posiłku. Czasem pojawiają się także nudności i wymioty. Potwierdzeniem diagnozy jest wykrycie nadżerek lub blizn w obrębie żołądka. Zakażenie H. Pylorii leczone jest inhibitorami pompy protonowej oraz bizmutem. U chorych niezakażonych bakterią stosuje się terapię inhibitorami pompy protonowej oraz H2-blokerami.

Rak żołądka

Na nowotwory złośliwe żołądka choruje w Polsce 5 proc. mężczyzn oraz 3 proc. kobiet. Wg podziału Laurena wyróżnia się trzy typy raka żołądka:

• typ jelitowy – dotyczy 60 proc. przypadków, częściej pojawia się u mężczyzn, występuje obwodowo,
• typ rozlany – pojawia się u 30 proc. chorych, głównie u osób młodych z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób żołądka,
• typ mieszany – rozwija się u 10 proc. osób.

Drugi podział uwzględnia typy komórek, z których rozwija się rak. Są to tzw. gruczolakoraki (cewkowate, śluzowe, płaskonabłonkowe i mieszane). Wczesna postać raka może przebiegać bezobjawowo. Jeśli pojawią się owrzodzenia, często wywołują one ból w nadbrzuszu. Zaawansowany rak żołądka prowadzi do utraty apetytu, spadku masy ciała, nudności i wymiotów, trudności w połykaniu oraz smolistych stolców. Leczenie raka polega na resekcji zmiany. Im wcześniej zostanie podjęte, tym lepsze rokowania.

Dyspepsja

Dyspepsja sama w sobie nie jest chorobą, lecz zespołem objawów, do których zalicza się: uczucie pełności po posiłku, ból lub pieczenie w nadbrzuszu, szybkie nasycanie się, odbijanie i zmniejszenie masy ciała. Do przyczyn powstawania dyspepsji zalicza się chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, chorobę refluksową przełyku, nowotwory przełyku i żołądka oraz choroby trzustki. Zaburzenie leczy się przyczynowo: jeśli obecna jest bateria H. Pylori, poddaje się ją eradykacji; w dyspepsji czynnościowej przebiegającej z bólami nadbrzusza stosuje się leki antysekrecyjne, a w poposiłkowej postaci dyspepsji – leki prokinetyczne.

Bibliografia:

1. Stanisław Konturek, „Fizjologia człowieka”, Edra Urban & Partner, s. 305-320, 2019.
2. Tomasz Mach i wsp., „Zasady postępowania w dyspepsji, chorobie wrzodowej i infekcji Helicobacter Pylori, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Kraków 2016.
3. Witold Bartnik, „Dyspepsja — co nowego na Kongresie Digestive Disease Week w Chicago w 2011 roku?”, Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 3.