Żółtaczka – czy zawsze jest zakaźna? O czym świadczy?

Żółtaczka kojarzona jest często z zakażeniem wirusem WZW. Tymczasem należy pamiętać, że jest to jedynie objaw polegający na zażółceniu skóry, a jego podłoże może być bardzo zróżnicowane, nie tylko wirusowe. Jakie mogą być inne przyczyny żółtaczki? Czy ten symptom w każdym przypadku świadczy o schorzeniu wątroby?

Czym jest żółtaczka? 

Żółtaczka jest objawem chorobowym polegającym na zażółceniu białkówek oczu, a następnie skóry, wprost proporcjonalnie do poziomu bilirubiny we krwi. Sama bilirubina jest produktem rozpadu hemoglobiny w krwinkach czerwonych, a za jej normę przyjmuje się wartość 1 mg/dl we krwi obwodowej. Dopiero dwukrotne przekroczenie normy prowadzi do żółtaczki. Jak wspomniano, przy niskim stężeniu dochodzi do zażółcenia białkówek oka, a dopiero przy wyższych wartościach widać żółty kolor na skórze, od części ciała proksymalnych, w kierunku dystalnych.

Dlaczego powstaje żółtaczka? 

Żółtaczka najczęściej kojarzy się z zakażeniem wirusowym wywołującym zapalenie wątroby typu A, B bądź C. Nie jest to jednak jedyna przyczyna wystąpienia omawianego objawu. Mówiąc o przyczynach żółtaczki, przede wszystkim należy podzielić symptom na przedwątrobowy, wątrobowy i pozawątrobowy, czyli tzw. mechaniczny. 

Przedwątrobowa żółtaczka wynika z nadmiernego uwolnienia bilirubiny z krwinek czerwonych. Może to nastąpić jako konsekwencja rozległych krwiaków, niszczenia krwinek w obrębie śledziony w przebiegu różnych patologicznych procesów, czy na skutek uszkodzenia komórek mięśni szkieletowych. Wątrobowe przyczyny żółtaczki to głównie: 

• WZW typu A;
• WZW typu B;
• WZW typu C;
• poalkoholowa żółtaczka;
• polekowe uszkodzenie wątroby;
• wrodzony niedobór enzymów wątrobowych, tzw. zespół Gilberta.

Ostatnią grupą przyczyn są procesy doprowadzające do tzw. żółtaczki mechanicznej. Polega ona na upośledzeniu odpływu żółci z wątroby, np. wskutek kamicy przewodów żółciowych. Niejednokrotnie bezbólowa żółtaczka okazuje się objawem guza nowotworowego trzustki uciskającego na drogi żółciowe.

Żółtaczka mechaniczna a wątrobowa – jakie są różnice? 

Sama obecność żółtaczki nie pozwala na różnicowanie tła zażółcenia skóry. Dopiero kompletny wywiad medyczny i objawy współistniejące mogą naprowadzić lekarza na trop. Ból jest objawem towarzyszącym kamicy pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych, natomiast bezbólowa żółtaczka i spadek masy ciała sugerują proces nowotworowy.  

Objawem pozwalającym wstępnie zróżnicować żółtaczkę mechaniczną od wątrobowej czy przedwątrobowej jest kolor moczu i stolca. W przypadku żółtaczki mechanicznej dochodzi do odbarwienia się kału, który staje się jasny, natomiast mocz robi się brunatny. Badaniem laboratoryjnym podstawowym, także pozwalającym różnicować tło żółtaczki, jest nie tylko oznaczenie stężenia bilirubiny całkowitej, ale również określenie, czy wzrósł poziom bilirubiny niesprzężonej, czy sprzężonej.

Dalsza diagnostyka żółtaczki – jakie badania przeprowadzić? 

Po wstępnym wywiadzie i badaniach laboratoryjnych pacjent, lekarz podejmuje dalsze decyzje co do wykonywanej diagnostyki. Obejmuje ona szereg badań laboratoryjnych, jak również badania obrazowe. Aby stwierdzić, czy mamy do czynienia z żółtaczką zakaźną, konieczne jest wykonanie odpowiednich testów. W żółtaczce mechanicznej podstawową rolę w diagnostyce odgrywają badania obrazowe.

Kiedy żółtaczka jest niebezpieczna? 

Zażółcenie skóry zawsze jest niepokojącym objawem, jednak nie każda żółtaczka wymaga zgłoszenia się np. na szpitalny oddział ratunkowy. Jedynie w przypadku wystąpienia dreszczy, gorączki czy silnego bólu brzucha, wskazane jest niezwłoczne udanie się do lekarza. W przypadku stopniowo obserwowanego zażółcenia skóry wstępną diagnostykę wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych. Sama żółtaczka nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, jednak przy wysokim stężeniu bilirubiny istnieje ryzyko jej negatywnego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy.

Żółtaczka fizjologiczna u noworodków 

Zaraz po urodzeniu dochodzi do naturalnego, fizjologicznego rozpadu krwinek czerwonych ze względu na „wymianę” hemoglobiny. Wtedy uwalnia się znaczna ilości bilirubiny, która sama w sobie nie jest niebezpieczna, jednak – jak wspomniano – przy przekroczeniu określonej ilości może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Fizjologiczna żółtaczka u noworodków pojawia się w 2-3. dobie po urodzeniu i powinna samoistnie ustąpić. Nie należy się szczególnie martwić, ponieważ wartość bilirubiny nie przekracza dopuszczalnych wartości u dzieci w takim wieku.  

Fizjologiczna żółtaczka powinna ustąpić po ok. 10 dniach. Ważne jest, by w miarę możliwości karmić dziecko często, co zapobiega postępowi żółtaczki, a odwodnienie i niedobór pokarmu istotnie zwiększają problem z żółtaczką. Czasami konieczne okazuje się zastosowanie fototerapii, jednak prawidłowo, żółtaczka u noworodka powinna ustąpić samoistnie. 

Fizjologiczna żółtaczka u noworodków karmionych piersią 

Karmienie piersią stanowi poniekąd czynnik prewencyjny przed rozwojem ciężkiej żółtaczki, jednak zdarza się, że to właśnie na skutek pokarmu kobiecego, który zawiera substancję hamujące wychwyt bilirubiny z krwiobiegu dziecka, następuje zaostrzenie symptomu. Taka żółtaczka bez objawów współistniejących może utrzymywać się nawet 2 do 3. miesięcy po porodzie.

Żółtaczka a dieta 

Dieta w chorobach wątroby jest bardzo istotna, jednak jeśli mówi się o żółtaczce, konieczne jest włączenie diety adekwatnej do choroby zasadniczej, będącej przyczyną wystąpienia zażółconej skóry. Inne bowiem będą zalecenia w ostrym zapaleniu wątroby, a inne w przypadku żółtaczki mechanicznej. Zawsze natomiast należy zapobiegać niedożywieniu, używkom, jak i nadmiarowi produktów smażonych. Konieczne jest także właściwe nawodnienie.  

Bibliografia: 

1. Choroby wewnętrzne, Szczeklik A.(red), Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. 
2. Jankowska I., Pawłowska J., Żółtaczki, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008. 
3. Piechota M., Dysfunkcja wątroby przyczyny, rozpoznanie, kwalifikacja i intensywne leczenie, Makmed, 2016.