WZW A – szczepionka, objawy, leczenie. Jak można się zarazić żółtaczką pokarmową?

WZW A (wirusowe zapalenie wątroby typu A) jest chorobą spowodowaną najczęściej przez spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej wirusem HAV. Objawy WZW typu A to zażółcenie śluzówek i skóry oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Choroba jest zakaźna i wymaga profilaktyki epidemiologicznej. Leczenie opiera się na łagodzeniu objawów. Zachorowaniu można zapobiegać poprzez zastosowanie szczepionki na WZW A.

Czym jest WZW A

WZW typu A, inaczej “choroba brudnych rąk” lub żółtaczka pokarmowa, to schorzenie wywołane przez wirusa zapalenia wątroby typu A (HAV). Jest bardzo rozpowszechnione na świecie – jak się szacuje, ponad połowa wszystkich wirusowych zapaleń wątroby wywołana jest tym wirusem. Najlepsze warunki dla jego rozwoju występują w krajach o złych warunkach sanitarnych. Najwięcej przypadków jest w krajach Ameryki Południowej, Azji Południo-Wschodniej czy Afryki. Wiele przypadków zakażenia notuje się także w krajach o wysokim standardzie, w miejscach zbiorowego żywienia, gdzie występują zaniedbania higieniczne i sanitarne.

Okres inkubacji wirusa wywołującego zapalenie wątroby typu A wynosi od 15 do 50 dni. Zakaźność w WZW A jest obecna 2-3 tygodnie przed wystąpieniem żółtaczki oraz 5-7 dni po jej ujawnieniu się.

WZW A – jak można się zarazić?

Do zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu A może dojść poprzez:

• Spożycie żywności lub wody zawierającej cząsteczki wirusa.
• Kontakt bezpośredni lub kontakt seksualny z osobą chorą.
• Zakażenie noworodka w trakcie porodu siłami natury.
• Transfer wirusa z podróży do krajów azjatyckich.

WZW A zazwyczaj ustępuje całkowicie, choć u osób z ciężkim przebiegiem choroby mogą występować ostre stany zapalne wątroby i uszkodzenie miąższu narządu. Przebycie wirusowego zapalenia wątroby typu A uodparnia pacjenta na tę chorobę na resztę życia. Po przechorowaniu WZW A możliwe jest oddawanie krwi.

WZW A – najczęstsze objawy

Główne objawy WZW A to:

• żółtaczka – zażółcenie skóry i białek oczu,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• bóle brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• okresowo biegunka lub zaparcia,
• niewielkie powiększenie wątroby i śledziony,
• gorączka,
• zapalenie górnych dróg oddechowych,
• osłabienie,
• bóle stawów,
• ciemny mocz i odbarwiony stolec.

U dzieci przebieg WZW A najczęściej jest bezżółtaczkowy lub skąpoobjawowy, co sprzyja niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się choroby. Objawy WZW A u dzieci – jeśli występują – są łagodne i przemijające, zwykle nie wymagają zmian trybu życia i nie zaburzają znacząco funkcjonowania. U dorosłych zapalenie wątroby typu A częściej ma ciężki przebieg, a w 70 proc. przypadków występuje żółtaczka.

WZW A – diagnostyka

Rozpoznania WZW A dokonuje się na podstawie objawów, wywiadu i badań diagnostycznych. Jakie testy są wykonywane? Lekarz przed ustaleniem diagnozy zleca badania krwi – poziom enzymów wątrobowych (AlAT, AspAT), albumin, mocznika, parametrów układu krzepnięcia. Rozpoznanie pewne stawia się po wykazaniu obecności przeciwciał anty-HAV w klasie IgM w surowicy krwi.

WZW A – leczenie

Leczenie WZW A może przebiegać w warunkach domowych. Hospitalizacji najczęściej wymagają pacjenci z podejrzeniem niewydolności wątroby i innymi powikłaniami. Terapia WZW typu A opiera się na łagodzeniu objawów, odpoczynku, spożywaniu regularnych, lekkostrawnych posiłków oraz uzupełnianiu płynów. Ważne jest unikanie przyjmowania leków, których zażywanie nie stanowi konieczności. Zachorowaniu można zapobiegać poprzez zastosowanie szczepionki na WZW A.

WZW A – profilaktyka

Zapobieganie WZW typu A opiera się na przestrzeganiu zasad higieny i wykonaniu szczepionki.

Wirus zapalenia wątroby typu A na skórze dłoni może przetrwać nawet 4 godziny. Częste mycie rąk pozwala na ograniczenie ryzyka transmisji. W przypadku WZW A szczególnie istotne jest zachowanie higieny przed i w trakcie przygotowywania posiłków.

Dodatkowo zaleca się, żeby osoby podróżujące unikały spożywania żywności niepoddanej obróbce termicznej. Woda przeznaczona do picia powinna być albo komercyjnie zabutelkowana albo zagotowana (bezpiecznie można ją spożywać po podgrzewaniu przez 1 minutę w temperaturze min. 85°C).

WZW A a szczepionka

Szczepienie na WZW A to podstawowy sposób profilaktyki choroby. W Programie Szczepień Ochronnych stanowi zalecaną (nieobowiązkową) szczepionkę. W Polsce dostępne są szczepionki podstawowe (tylko na WZW A) i skojarzone (na WZW A i B). Podaje się je w dwóch lub trzech dawkach w odstępach:

• 2 dawki: 6–12 miesięcy,
• 3 dawki skojarzone z WZW B: 0–1–6 miesięcy.

Jak długo ważne jest szczepienie na WZW A? Badania pokazują, że po 2 dawkach szczepionki przeciwciała ochronne utrzymują się we krwi nie krócej niż 15 lat (często odporność pozostaje nawet na 25 lat lub dłużej).

Kto powinien wykonać szczepienie na WZW A? Do grup, dla których zgodnie z danymi GIS szczepionka jest najbardziej zalecana należą:

• osoby wyjeżdżające do krajów o dużej lub umiarkowanej liczbie zachorowań na WZW A (szczepionkę należy wtedy podać min. 2 tygodnie przed podróżą),
• pracownicy zatrudnieni przy produkcji i dystrybucji żywności, usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz konserwacji urządzeń wykorzystywanych do tego celu,
• dzieci od osiągnięcia wieku przedszkolnego oraz młodzież (jeśli nie chorowały wcześniej na WZW typu A).

Cena szczepionki na WZW A waha się między 120 a 220 zł za jedną dawkę (w zależności od placówki wykonującej szczepienie oraz rodzaju i składu szczepionki).

WZW A – jaka dieta

Zalecenia żywieniowe dla osób chorych na WZW A obejmują przyjmowanie częstych posiłków w małych ilościach (5–6 dziennie), o stałych porach. W diecie należy uwzględnić produkty lekkostrawne, takie jak:

• jasne pieczywo,
• kasze drobnoziarniste,
• ryż,
• odtłuszczone produkty mleczne,
• białka jaja,
• chude mięso,
• ryby,
• oleje roślinne,
• ziemniaki gotowane,
• warzywa i owoce gotowane bez skórki i pestek,
• musy i przeciery owocowe.

Do picia polecana jest przede wszystkim woda niegazowana, rozcieńczone soki i słabe herbaty.

W diecie przy WZW typu A należy wykluczyć produkty ciężkostrawne, z dużą zawartością tłuszczów i błonnika. Zalecane jest unikanie:

• ciemnego pieczywa,
• ostrych przypraw,
• smażonych potraw,
• tłustego mięsa,
• żółtek jaj,
• tłustego nabiału,
• warzyw kapustnych, cebulowych, nasion roślin strączkowych,
• alkoholu, mocnej kawy i herbaty.

Ważna jest higiena spożywania posiłków – nie należy jeść w nerwowym pośpiechu, ale zadbać o spokój i dokładne przeżuwanie pokarmu.

WZW A – powikłania

WZW A może doprowadzić do powikłań, w tym nadostrego zapalenia wątroby i niewydolności narządu. Komplikacje będące zagrożeniem życia pojawiają się rzadko (występują u 1 na 250 pacjentów z WZW A). W grupie ryzyka powikłań są osoby starsze i pacjenci z innymi chorobami wątroby.

WZW typu A – rokowania

Objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A ustępują zazwyczaj w ciągu 2 miesięcy. Czasami po wyzdrowieniu dochodzi jednak do epizodu nawrotu choroby – w takiej sytuacji dolegliwości w zdecydowanej większości przypadków również są przemijające.

Na świecie z powodu zakażenia HAV i jego nadostrej wersji umiera średnio 1,4 mln osób. Najwięcej przypadków jest w Azji Południowej oraz Afryce Środkowej i Południowej.  Polska od lat 80. XX w. do 2017 r. należała do obszaru o niskiej endemiczności  (w 2016 r. rozpoznano 35 przypadków, były to osoby podróżujące do obszarów o wysokim ryzyku zakażenia). W 2017 r. nastąpił aż 85-krotny wzrost zapadalności na to schorzenie – do końca 2017 r. rozpoznano 3072 przypadki, a do połowy czerwca 2018 r. – 812.

Bibliografia:

1. Kawalec W., Grenda R., Kulus M. (red.) (2013) Pediatria tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Szczeklik A., Gajewski P. (red.) (2018), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków.
3. World Health Organization (2020) Hepatitis A.
4. National Health Service (2019) Hepatitis A.
5. Jarosz M. (red.) (2010) Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa.
6. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia (2019) Komunikat Głównego Inspektora Sanitatnego z dnia 16 października 2019 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020.
7. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (2020) Szczepionka przeciw wzw A.