Zwężenie tętnic szyjnych – przyczyny, objawy. Jak leczyć?

Tętnice szyjne mają ogromne znaczenie dla ukrwienia mózgu, a ich zwężenie związane jest z upośledzeniem przepływu krwi. W zdecydowanej większości przypadków problem ten występuje u pacjentów z miażdżycą. Nie można go lekceważyć, ponieważ może doprowadzić do udaru mózgu. W jaki sposób objawia się zwężenie tętnic szyjnych? I jak je można leczyć? Odpowiadamy.

Co to jest zwężenie tętnic szyjnych?

Zwężenie tętnic szyjnych to choroba, która najczęściej spowodowana jest miażdżycą. Kiedy dochodzi do upośledzenia krwi przez te naczynia, pojawiają się zaburzenia funkcjonowania mózgu. Ze względu na to, że w ludzkim organizmie istnieją mechanizmy, które chronią mózg przed niedokrwieniem, symptomy choroby pojawiają się dopiero wtedy, gdy doszło do zwężenia tętnicy szyjnej w 70 proc.

Do zwężenia tętnic najczęściej dochodzi w wyniku rozwidlenia tętnicy szyjnej wspólnej – dotyczy to 40 proc. przypadków. Zwężenie tętnic szyjnych jest przyczyną 20 proc. udarów. W 80. proc. zwężenie tętnic szyjnych diagnozowane jest dopiero podczas udaru niedokrwiennego mózgu. Co więcej, ryzyko ponownego udaru przez rok od tego incydentu wynosi 10-15 proc. natomiast w ciągu następnych pięciu lat – 30-40 proc.

Zwężenie tętnic szyjnych – przyczyny

W ogromnej większości przypadków przyczyna zwężenia tętnic szyjnych tkwi w zmianach miażdżycowych. Blaszka miażdżycowa wykształca się najczęściej w pierwszym fragmencie tętnicy szyjnej wewnętrznej, tuż za podziałem tętnicy wewnętrznej wspólnej. Doprowadza do stopniowego zwężania światła naczynia, przyczyniając się do przewlekłego niedokrwienia. Zdarza się, że niestabilna blaszka odrywa się od ściany naczynia, powodując zator tętnicy szyjnej, który nagle odcina przepływ krwi. Komórki, w których nie ma dostatecznego stężenia tlenu i glukozy, przestają działać prawidłowo, a jeśli niedokrwienie utrzymuje się przez dłuższy czas, dochodzi do ich sukcesywnego obumierania.

Do zwężenia tętnic szyjnych może dojść również w wyniku zakrzepicy, zapalenia naczyń, radioterapii, tętniaka, wad wrodzonych i nabytych, esowatego zgięcia tętnicy, zapalenia tętnic oraz przerostu włóknisto-mięśniowego.

Pojawianiu się zwężenia tętnicy szyjnej sprzyjają takie czynniki, jak:

• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• palenie papierosów,
• hipercholesterolemia,
• brak aktywności fizycznej,
• otyłość.

Zwężenie tętnic szyjnych – objawy

Zwężenie tętnic szyjnych to stan, który przez wiele miesięcy i lat może nie dawać żadnych objawów – wówczas mówi się o „zwężeniu bezobjawowym”. Często wykrywa się go przez przypadek, podczas badań diagnostycznych wykonywanych z innych powodów bądź też na podstawie szmeru naczyniowego na szyi. Etap ten określa się mianem „stadium 0”.

W przebiegu choroby mogą pojawić się epizody przemijającego niedokrwienia mózgu (TIA). Są to krótkie, przemijające maksymalnie po 24 godzinach objawy neurologiczne lub oczne. W większości przypadków trwają one zaledwie kilka minut, po czym stan pacjenta wraca do normy. Zwykle spowodowany jest on zatorowością będącą efektem blaszki miażdżycowej lub skrzepliny. Rzadziej jego przyczyną jest hipoperfuzja, czyli zmniejszony przepływ krwi.

Objawy, które mogą świadczyć o zwężeniu tętnic szyjnych i które pojawiają się na tym etapie, to:

• zaburzenia czuciowe, porażenia i niedowłady po stronie przeciwnej od zawężonej tętnicy (często obejmują kończynę górną i głowę, a czasem też kończynę dolną),
• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości lub/i pamięci,
• szumy uszne,
• problemy z równowagą,
• problemy z widzeniem w postaci przemijającej ślepoty lub rozmaitych wrażeń wzrokowych (w formie mroczków, błysków), pojawiają się one od strony zwężonej tętnicy,
• szmer nad tętnicą szyjną (występuje przy zwężeniach powyżej 90 proc.).

Następnie może pojawiać się niedokrwienny deficyt neurologiczny (RIND). Od poprzedniego etapu różni się on jedynie długością trwania – powyższe objawy mogą utrzymywać się nawet przez kilka dni. Kolejnym etapem choroby (który nie musi nastąpić) jest postępujący, a następnie dokonany udar mózgu.

Jak zapobiec zwężeniu tętnic szyjnych?

Aby zapobiec tworzeniu się blaszek miażdżycowych warto:

• utrzymywać prawidłową masę ciała,
• przestać palić papierosy oraz nie palić biernie,
• uprawiać regularną aktywność fizyczną (a szczególnie ćwiczenia aerobowe, jak np. chodzenie),
• regularnie wykonywać badania laboratoryjne,
• leczyć choroby współistniejące (szczególnie cukrzycę i nadciśnienie tętnicze),
• spożywać niskokaloryczne pokarmy, z niewielką ilością cholesterolu oraz nasyconych kwasów tłuszczowych.

Jeśli chodzi o samą dietę, jej bazą powinien być błonnik, zawarty np. w kaszy, płatkach owsianych, pieczywie pełnoziarnistym oraz warzywach i owocach. Czerwone mięso warto zastąpić rybami i drobiem. Należy zachować też umiar w jedzeniu słodyczy oraz soleniu potraw.

Zwężenie tętnic szyjnych – diagnostyka

Aby zdiagnozować problem zwężenia tętnic szyjnych, lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad oraz osłuchuje tętnice. Jeśli pojawia się szmer, może to świadczyć o ich zwężeniu. Najczęściej chorobę rozpoznaje się podczas USG Dopplerowskiego. W niektórych przypadkach wykonuje się też angio-TK i angio-MR, dzięki którym można ocenić stan tętnic wewnątrzczaszkowych oraz wykryć ogniska udaru. Jeśli metody te nie pozwalają oszacować stopnia zwężenia, stosuje się angiografię klasyczną.

Jak leczyć zwężenie tętnic szyjnych?

Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne zwężenia tętnic szyjnych, pacjent powinien do końca życia stosować lek przeciwpłytkowy – kwas acetylosalicylowy (np. aspirynę). Jeżeli istnieją przeciwwskazania do jego przyjmowania, wykorzystuje się klopidogrel. Lekarze przepisują pacjentom nieraz także leki obniżające poziom cholesterolu.

W przypadku omawianego problemu często stosuje się również endarterektomię, czyli operacyjne usuwanie blaszki miażdżycowej (która prowadzi do problemu zatkanych tętnic szyjnych).

Czasem lekarze decydują się także na plastykę wewnątrznaczyniową tętnicy, wraz z wszczepieniem stentu. Zabieg udrażniania tętnic szyjnych wykonuje się, gdy:

• nastąpiło zwężenie tętnic o ponad 70 proc. u pacjentów z symptomami neurologicznymi,
• nastąpiło zwężenie tętnic o ponad 70 proc. u pacjentów, u których nie występują objawy, lecz po drugiej stronie ciała zauważalne jest podobne zwężenie,
• nastąpiło zwężenie tętnic o ponad 70 proc. po jednej stronie ciała lub obu, u pacjentów, u których występują lub nie występują objawy zatkanych tętnic, ale konieczne jest przeprowadzenie rozległego zabiegu operacyjnego.

Zabieg chirurgiczny minimalizuje ryzyko pojawianie się ewentualnego udaru mózgu w większym stopniu niż leczenie farmakologiczne.

Istnieje kilka przeciwwskazań do wykonania operacji:

• niedrożność tętnic szyjnych,
• udar dokonany,
• tętniak tętnic wewnątrzczaszkowych,
• ciężkie choroby współistniejące.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK442025/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4572017/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5576141/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7416573/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28723054/